Ivan Wolffer
Emeritus hoogleraar Gezondheidszorg

      Zo herken je een oplichter

Vertrouw op je buik, in plaats van op je hoofd

Spreekt hij de waarheid en liegt zij? Hoe moet je daar achter komen? Onderzoekers denken dat je onderbewuste dat beter kan inzien dan wanneer je je hersenen dwingt zich er bewust mee bezig te houden. Dat bewuste gooit de boel alleen maar in de war.

Wie er echt op gaat letten heeft het maar in 54 procent van de gevallen goed en dat is nauwelijks meer dan het toeval.

Het is wel vreemd, want we weten dat mensen spiegelzenuwen hebben die helpen om beter met een ander mee te voelen: empathie. Zonder zulke vaardigheden zou het moeilijk zijn in een groep te leven en met andere mensen om te gaan. Je moet weten wat er zo’n beetje in ze om gaat en mensen zijn redelijk goed in het raden waar een ander over denkt. Waarom dan niet de oplichter herkennen?

De verklaring voor het slecht bewust herkennen van leugenaars, is dat mensen gaan letten op verdacht gedrag. Durft hij me wel in mijn ogen aan te kijken of vermijdt hij mijn blik? Wat zit ze daar nu zenuwachtig met die handen te spelen, zou ze wat te verbergen hebben? Je zoekt dus naar het cliché. Dat is niet slim, want iemand die iets te verbergen heeft kan je net zo braaf met zijn trouwe hondenogen aankijken als iemand die echt helemaal van niets weet. Je kunt niet afgaan op zulke stereotypen.

Hoe stel je dan vast of het onderbewuste daar wel toe in staat is? De onderzoekers lieten filmpjes zien van acteurs die vertelden dat ze geen geld hadden gestolen. Toch had ongeveer de helft van de acteurs wel degelijk een biljet van 100 dollar gestolen. De deelnemers aan het onderzoek waren niet geweldig in het aangeven wie loog en wie niet, maar als een associatietest werd gedaan – snel reageren op woorden (en daarbij zaten woorden zoals: onbetrouwbaar, oneerlijk, oplichter, maar ook eerlijk en waar) – ging het beter. Door die associaties konden de onderzoekers zien dat mensen toch wel degelijk in staat zijn – zij het via hun onderbewuste – een leugenaar te herkennen.

Dus vertrouw maar op je buik in plaats van op je hoofd als je een tweedehands auto gaat kopen.